مشخصه های شرکت و اتحادیه تعاونی

 

شخصیت حقوقی ” شرکت و اتحادیه تعاونی

در اصطلاح حقوقی ، شخص موجودی است که می تواند دارای ” حق ” و ” تکلیف ” باشد. ” شخص ” بر دو نوع است : شخص حقیقی ، یعنی انسان و شخص حقوقی. هر شخص حقیقی ، دارای شخصیت حقیقی و هر شخص حقوقی ، دارای شخصیت حقوقی است.

ماده 7 قانون بخش تعاونی می گوید : ” شرکت ها و اتحادیه های تعاونی ، دارای شخصیت حقوقی مستقل می باشند ” و بدین ترتیب شرکت تعاونی و اتحادیه تعاونی را به عنوان یک شخص حقوقی معرفی می کند.

در بیان ماده 7 کلمه ” مستقل ” ظاهراَ برای این است که جدا بودن شخصیت شرکت و اتحادیه تعاونی از شخصیت اعضای آن ها تفهیم شود ؛ ولی چون بدون وجود آن نیز بیان وافی به مقصود است و جدا و متمایز بودن شخصیت شرکت یا اتحادیه تعاونی از اعضای آن مفهوم می شود ؛ می توان گفت کلمه ” مستقل ” در بیان ماده 7 قانون بخش تعاونی زاید و حشو است.

بر شخصیت ، آثار حقوقی و مشخصه های معینی مترتب است که با تفاوت هایی ، هم در شخص حقیقی و هم در شخص حقوقی متجلی می شود ، در ادامه بحث به این آثار و مشخصه ها می پردازیم.

آثار حقوقی و مشخصه های شخصیت

آثار حقوقی و مشخصه های شخصیت عبارت اند از : نام ، اقامتگاه ؛ تابعیت ، اهلیت و دارایی . اینک آثار حقوقی و مشخصه های مذکور را در شرکت و اتحادیه تعاونی ، به اختصار بیان می کنیم :

الف ) نام :

هر شرکت یا اتحادیه تعاونی یک نام مخصوص به خود دارد . در معیت  این نام باید نوع تعاونی قید شود. نام تعاونی مشخصه ای است که هویت آن را معلوم می کند و موجب شناسایی و تمیز آن از دیگر تعاونی ها می شود. پس از ثبت تعاونی ، قانون آن را به این نام شناخته ، حمایت می کند.

ب ) اقامتگاه :

برای انتظام امور و شناسایی شخص، همان طور که وی نام معینی دارد ، باید محل معینی نیز داشته باشد که قانوناَ پیوسته در آن حاضر فرض شود ؛ هر چند که واقعاَ پیوسته در آنجا حضور نداشته باشد. چنین محلی را اقامتگاه شخص می نامند. اقامتگاه یک نهاد حقوقی و مشخصه ای است که همراه نام ، در تمیز اشخاص از یکدیگر و تسهیل روابط حقوقی آن ها نقش مهمی دارد . شخص حقوقی دارای اقامتگاه مستقل از افراد تشکیل دهنده آن است. این امر را قانون تجارت با این بیان که ” اقامتگاه شخص حقوقی ، محلی است که اداره شخص حقوقی در آنجاست ” و قانون مدنی با ذکر اینکه ” اقامتگاه شخص حقوقی ، مرکز عملیات آن ها ” خواهد بود تایید می کنند ؛ بنابراین تعاونی که یک شخص حقوقی است ، اقامتگاه مخصوص به خود دارد و آن عبارت است از محلی که هیئت مدیره و بازرسان و کارکنان تعاونی ، در آنجا مستقرند و مجامع عمومی تعاونی در آنجا تشکیل می شود ؛ چنین محلی عبارت است از ” مرکز اصلی تعاونی ” که محل و نشانی آن در اساسنامه قید می شود.

اقامتگاه یک فرض قانونی است ؛ زیرا همان طور که ملاحظه شد ، قانون فرض و مقرر می کند که محل معینی اقامتگاه شخص باشد. تعیین اقامتگاه شرکت یا اتحادیه تعاونی ، به آسانی امکان دارد ؛ زیرا مرکز اصلی امور شرکت یا اتحادیه تعاونی که اقامتگاه وی محسوب می گردد؛ در اساسنامه تعاونی قید می شود. اقامتگاه شرکت یا اتحادیه تعاونی ، تابع قواعد کلی اقامتگاه ، از جمله تابع دو قاعده ذیل است :

1. هر شخص وماَ اقامتگاهی دارد ؛ زیرا قانون ، داشتن اقامتگاه را برای شخص فرض و مقرر داشته است.

2. هیچ کس نمی تواند بیش از یک اقامتگاه داشته باشد.

بنابراین هر تعاونی به ناچار اقامتگاهی دارد و آن محلی است که در اساسنامه به عنوان مرکز اصلی امور وی تعیین شده است ، و چون نمی تواند بیش از یک اقامتگاه داشته باشد ؛ پس نمی توان در اساسنامه بیش از  یک مرکز امور ، برای تعاونی تعیین کرد.

اقامتگاه علاوه بر شناسایی شخص، در انتظام امور نیز اهمیت دارد ؛ زیرا اظهارنامه ، اوراق حضار و ابلاغ قرارها و احکام مربوط به دعاوی ، به اقامتگاه شخص فرستاده می شود و به برخی از دعاوی و همچنین امور راجع به ورشکستگی در دادگاه واقع در اقامتگاه رسیدگی می شود.

شرکت یا اتحادیه تعاونی می تواند اقامتگاه انتخابی داشته باشد و آن مستند است به ماده 1010 قانون مدنی که می گوید : ” اگر ضمن معامله یا قراردادی ، طرفین معامله یا یکی از آن ها برای اجرای تعهدات حاصله از آن معامله ، محلی غیر از اقامتگاه حقیقی خود انتخاب کرده باشد ، نسبت به دعاوی راجعه به آن معامله ، همان محلی که انتخاب شده است اقامتگاه او محسوب خواهد شد و همچنین است در صورتی که برای ابلاغ اوراق دعوی و احضار و اخطار ، محلی را غیر از اقامتگاه حقیقی خود معین کند ” ؛ بنابراین تعاونی می تواند ضمن معامله یا قراردادی ، برای اجرای تعهدات حاصل از آن یا درباره دعاوی راجع به آن یا برای ابلاغ اوراق دعاوی و اوراق احضار یا اخطار ، محلی غیر از اقامتگاه حقیقی ، یعنی مرکز امور خود تعیین کند ؛ چنین محلی اقامتگاه انتخابی آن تعاونی خواهد بود.

ج) تابعیت :

تابعیت یکی دیگر از آثار شخصیت حقوقی شرکت یا اتحادیه تعاونی است. همان طور که شرکت یا اتحادیه تعاونی اقامتگاه مخصوصی غیر از اقامتگاه اعضا دارد ، تابعیت او نیز مخصوص به خود او و جدا از تابعیت اعضاست. قانون بخش تعاونی در این مورد مقرر می دارد : تابعیت تعاونی ها باید ایرانی باشد.

د ) اهلیت :

منظور از اهلیت شرکت یا اتحادیه تعاونی ، توانایی قانونی اوست برای دارا شدن حق و اعمال و اجرای آن .

مستنداَ به ماده 588 قانون تجارت که مقرر می دارد : ” شخص حقوقی می تواند دارای کلیه حقوق و تکالیفی شود که قانون برای افراد قائل است ؛ مگر حقوق و تکالیفی که بالطبیعه فقط انسان ممکن است دارای آن باشد ، مانند حقوق و وظایف ابوت ، بنوت  و امثال ذالک .

می توان گفت شرکت یا اتحادیه تعاونی ، در حدودی که با طبیعت شخص حقوقی سازگاری دارد ، دارای اهلیت است و می تواند مالک یا طلبکار یا بدهکار باشد و در حدود عملیات و موضوع خود که در اساسنامه قید شده است ، اعمال حقوقی انجام دهد و نیز حقوق و تکالیف دیگری پیدا کند ؛ مشروط بر اینکه آن حقوق و تکالیف طبیعتاَ مخصوص انسان ، یعنی شخص حقیقی نباشد. ولی از آنجا که شرکت یا اتحادیه تعاونی ، مانند هر شخص حقوقی دیگر طبیعتاَ قادر نیست به مباشرت ، یعنی مستقیماَ و بدون دخالت دیگری ، از اهلیت خود برای اعمال و اجرای حق استفاده کند ؛ تصمیم گیری و انجام اعمال حقوقی لازم برای اداره امور آن از طریق مجتمع عمومی و مدیران به عمل می آید و هیئت مدیره و مدیر عامل به نمایندگی از طرف شرکت یا اتحادیه تعاونی ، اقدام می کنند و آثار این تصمیمات و اعمال و اقدام ، مستقیماَ متوجه شرکت یا اتحادیه تعاونی می شود و برای آن ایجاد حقوق و تکالیف می کند.

ه) دارایی :

دارایی یکی دیگر از آثار حقوقی مربوط به شخصیت حقوقی شرکت یا اتحادیه تعاونی است. دارایی عبارت است از مجموع اموال و حقوق مالی و تعهدات و دیون شخص. اموال و حقوق مالی ، اجزای مثبت و تعهدات و دیون ، اجزای منفی دارایی تعاونی را تشکیل می دهد. وثیقه ، تعهدات و دیون تعاونی ، دارایی خود اوست ، طلب طلبکاران شرکت یا اتحادیه تعاونی ، از دارایی خود او پرداخت می شود و آن ها حق مراجعه به اعضا را ندارند. همچنین در موقع انحلال و تصفیه ، دارایی شرکت یا اتحادیه تعاونی جوابگوی بدهی های او خواهد بود.

لازم است یادآوری کنیم که چون اتاق تعاون دارای شخصیت حقوقی است ؛ آثار حقوقی و پنج مشخصه مذکور درباره آن نیز صادق است. ایضاَ این آثار و مشخصه ها درباره صندوق تعاون نیز صدق می کند ؛ زیرا صندوق تعاون ، دارای شخصیت حقوقی است .